Kto walczył w bitwie pod Myszyńcem?

Walki przeciw Szwedom w 1708 roku, konfrontacje ze zwolennikami Augusta III w latach konfederacji dzikowskiej, powstania z 1794, 1830-1831 i wreszcie 1863-1864 roku to wydarzenia, w których Kurpie zasłynęli z patriotycznej postawy. W ostatnim z wymienionych powstań pamiętano po latach głównie bitwę pod Myszyńcem, w której dowodził naczelnik województwa płockiego, Zygmunt Padlewski. Do pamięci o bitwie bardziej chyba od historyków przyczyniła się Maria Konopnicka z jej wierszem zamieszczonym w Śpiewniku historycznym, zaczynającym się od słów „A w Zielonej, w Myszynieckiej”. 

O starciu pod Myszyńcem pisano wiele, badaczy jej dziejów sięgających do źródeł nie brakowało, a mimo to do dziś trudno ustalić chociażby liczbę poległych i rannych ze strony polskiej i rosyjskiej. Nie tylko liczby w tej bitwie są niepewne. Mało wiadomo o tym kto w niej walczył. W tym krótkim tekście przypominam powstańców, którzy w świetle źródeł i opracowań mieli walczyć pod Myszyńcem. Pominięto postać najbardziej oczywistą, czyli samego Padlewskiego.

Zygmunt Padlewski
(Źródło: https://polona.pl/item/387990/0/)

Łącznie udało się ustalić nazwiska 45 powstańców łącznie z Padlewskim. Niestety jedynie kilka nazwisk pojawia się w więcej niż jednym źródle. Najwcześniej powstałe raporty o bitwie wymieniają tylko kilku powstańców. Nie sposób więc skontrolować czy podane przez jednego autora nazwisko powstańca jako uczestnika bitwy nie wynika z pomyłki czy niewiedzy tegoż. Najwięcej materiałów jeśli chodzi o dane osobowe zawierają prace na pograniczu źródła i opracowania autorstwa Białyni-Chołodeckiego i Z. Kolumny. Niewiele pomagają pamiętniki, szczególnie te pisane po latach od bitwy. Zebrane dane pozwalają jednak na pewne uogólnienia i wnioski dotyczące powstańców.

O ile wierzyć autorom podającym wiek powstańców w 1863 roku, możemy stwierdzić, że zdecydowana większość walczących to osoby w przedziale wiekowym 20-30 lat. Najstarszym prawdopodobnie uczestnikiem bitwy był Władysław Cichorski „Zameczek” – miał 41 lat. Zdarzali się też powstańcy niespełna dwudziestoletni. W bitwie brało udział sporo byłych uczniów łomżyńskiego gimnazjum, ale liczni byli też przybysze z dalszych stron, towarzysze broni Padlewskiego czy Cichorskiego.

Problemów nastręcza też określenie liczby strat. W raporcie sporządzonym po bitwie i opublikowanym 20 marca 1863 r. w „Wiadomościach z pola bitwy” podano liczbę 10 poległych. W świetle poniższego wykazu również trudno ustalić liczbę zabitych. W przypadku bowiem niektórych powstańców źródła są rozbieżne i jedni podają śmierć pod Myszyńcem, podczas gdy drudzy przesuwają ją nawet na kilka miesięcy do później. Jeśli uznamy wiarygodność tych pierwszych, znanych z nazwiska powstańców poległych pod Myszyńcem było dwudziestu. Jeśli uznamy wartość innych źródeł należałoby zmniejszyć do szesnastu liczbę zabitych. W każdym razie jest to więcej (Ilu zginęło nieznanych z imienia?) niż podawał raport powstańczy. Nie dziwi to. W raporcie nie chodziło tyle o prawdę, co o dbanie o morale walczących. Raporty powiększające straty nieprzyjaciela i zmniejszające własne to standardowe opisy ówczesnych starć, podobnie zresztą było po stronie rosyjskiej.

Nawet jeśli źródła wiedzy o powstańcach walczących pod Myszyńcem są często dość bałamutne, uważam, że należy próbować odsłaniać w miarę możliwości nowe aspekty tej ważnej potyczki dla kurpiowskiej tożsamości.

W nawiasach podano źródła i opracowania, na podstawie których ustalono obecność w myszynieckiej potyczce. Spis źródeł i opracowań w bibliografii na końcu artykułu.
___________________

W bitwie pod Myszyńcem walczyli:

Brzostek Karol – ur. ok. 1838, pochodzący z Ostrowi. Poległ pod Myszyńcem. (Kolumna)

Cichorski Władysław – ps. „Zameczek”, ur. 1822 w Kaliszu, zm. 1876. Był synem radcy stanu i senatora Wincentego Cichorskiego i Emilii z Zapolskich. Ukończył gimnazjum w Warszawie, a następnie kształcił się w Instytucie Agronomicznym w Marymoncie. Do 1861 pracował jako urzędnik w Komisji Przychodów i Skarbu. Przed powstaniem w 1861 ten geometra z zawodu został działaczem konspiracyjnym w okręgu tykocińskim oraz organizator z ramienia Komitetu Centralnego województwa augustowskiego. 22 stycznia 1863 roku Władysław Cichorski na czele oddziału złożonego ze szlachty zaściankowej zdobył Suraż pod Łapami. W marcu jego oddział podporządkowany został Padlewskiemu. Walczył m.in. pod Drążdżewem i Chorzelami (14.III.1863). Został mianowany organizatorem Prus Zachodnich, wkrótce jednak aresztowano go i osadzono w więzieniu w Chełmnie, skąd uciekł. 8 czerwca 1876 roku popełnił samobójstwo. (Rettel; Wikipedia)

Dąbrowski Franciszek – ur. ok. 1841 r., uczeń klasy VI gimnazjum w Łomży, służył w oddziale Zygmunta Padlewskiego, Poległ pod Myszyńcem. (Kolumna)

Dobrzycki Aleksander – pochodził z Radomia, ukończył 4-klasową szkołę realną, pracował przy budowie drogi petersburskiej. Wstąpił w Łapach do oddziału Władysława Cichorskiego „Zameczka”. Następnie trafił pod dowództwo Padlewskiego. Walczył pod Siemiatyczami. Wzięty do niewoli na rekonesansie, odstawiony do Ostrołęki, wysłany do Włodzimierza nad Klaźmą, gdzie osadzony został na 5 lat rot aresztanckich. W 1867 roku powrócił do kraju. (Samborski)

Dütwald (Dytfald) – przed powstaniem urzędnik kolei Warszawsko-Wiedeńskiej. Poległ pod Myszyńcem. Istnieje też wersja podana przez krakowski „Czas”, że zmarł 19 t.m. (Chądzyński; „Czas” )

Frycze Karol - podpułkownik w czasie powstania. Walczył w oddziale Władysława Cichorskiego ps. „Zameczek” i Zygmunta Padlewskiego. Dowodził batalionem kosynierów w bitwie pod Myszyńcem. Na wieść o zbliżaniu się Rosjan wysłany przez Padlewskiego na drogę do Ostrołęki. Później przeszedł do oddziału Ignacego Mystkowskiego. Bił się pod Stokiem, Kietlanką i Łączką. Pod Łączką został ciężko ranny w brzuch i zmarł następnego dnia (24.V.1863). (Wikipedia; Karbowski)

Karol Frycze
(Źródło: https://polona.pl/item/387852/0/)

Godlewski Franciszek – ur. ok. 1843 w powiecie Łomżyńskim z tak zwanej zagonowej szlachty, uczeń klasy VI Gimnazjum w Łomży. Służył w oddziale Władysława Cichorskiego „Zameczka”. Poległ pod Myszyńcem. (Kolumna)

Grzybowski Edward Aleksander – ur. 1841 r. w Mierzęccu król. Polsk. medyk, walczył pod Siemiatyczami, Drążdżewem. (Białynia-Chołodecki)

Iwan - dezerter wojsk rosyjskich, w bitwie pod Przetyczą za odznaczenie się, mianowany podoficerem. Poległ pod Myszyńcem. (Kolumna)

Jarnowski Teofil - uczeń wydziału technicznego w Warszawie. Służył w oddziale Jankowskiego, później w oddziale Lelewela, a ostatecznie w oddziale Padlewskiego. Brał udział w kilku bitwach. Poległ pod Myszyńcem. (Kolumna)

Jaruzelski Józef - ur. 1845 r. w Rusi star., uczeń gimnazjum, służył jako dowódca plutonu w oddziałach Zameczka, Padlewskiego i Kobylińskiego. Walczył pod Drążdżewem. (Białynia-Chołodecki)

Jasiński Franciszek - vel Jesionowski, ur. ok. 1843 r., uczeń gimnazjum, służył jako żołnierz w oddziale Padlewskiego. W bitwie pod Myszyńcem ciężko ranny nie chcąc się dostać do niewoli, popełnił samobójstwo. Pochowany na polu bitwy. (Kolumna)

Jastrzębski Ludwik – ur. ok. 1837 w Pułtuskim. praktykant leśny w Feliksowie (Czurąju), brał udział przed powstaniem w organizacii. Służył w oddziale Padlewskiego. Poległ pod Myszyńcem. (Kolumna)

Kochowicz – Poległ pod Myszyńcem w stopniu podporucznika (Kolumna)

Królikowski Leon - ur. w Kamieńczyku w 1836 r., zarządca dóbr, należał do organizacji oddziałów w Pułtuskiem i Ostrołęckiem, wstąpił potem do oddziału Padlewskiego jako wachmistrz szwadronu, i służył następnie pod dowództwem Fryczego, Mystkowskiego i Jesieńskiego. We wrześniu 1863 r. mianowany dowódcą oddziału konnych strzelców w pow. Ostrołęckim. Walczył pod Małkinią, Łączką, Nagoszewem, Zambrowem, Drążdżewem, Komorowem i Różańem. Po powstaniu urzędnik. (Białynia-Chołodecki)

Kurządkowski Władysław - ur. we wsi Ługinie w Augustowskiem. Geometra, walczył pod dowództwem Padlewskiego w bitwach pod Drążdżewem, Ząbkami i Szreńskiem. Pod Szreńskiem dostał się do niewoli i został uwięziony w Modlinie. Wywieziony na Sybir do Turuchańska na Jeniseju, gdzie przebył 5 lat. (Maliszewski, Sybiracy)

Leszczyński - terminator garbarski, (podobno) z Warszawy, służąc pod dowództwem Padlewskiego, ranny w bitwie pod Myszyńcem, po przyjściu do zdrowia zaciągnął się do oddziału Lelewela, w bitwie pod Krasnobrodem powtórnie ranny, poległ w bitwie pod Lutym d. 29 Marca 1863 r. i tam pochowany. (Kolumna)

Liberacki Ludwik - ur. w Warszawie 1844 r. agronom, służył jako szeregowy, później wachmistrz w oddziale Skowrońskiego pod Myszyńcem, Zameczka pod Wąchockiem, Żychlińskiego pod Ossą, Brynicą i Żelazną, Sokołowskiego pod Dalkowem i Korytkowem, ostatecznie Wróblewskiego w trzech bitwach. Internowany w Koniggratzu, wstąpił do wojska meksykańskiego. (Białynia Chołodecki)

Machczyński Edward Stefan - ur. 1836 r. w Płocku, poeta, wcielony jako 16-letni student w szeregi wojskowe, brał później przez całych 10 miesięcy czynny udział w partyzantce. Służył jako podkomendny w oddziale majora Jasińskiego, później Lasockiego, przez pewien czas zaś operował własnym małym oddziałem. Walczył m.in. pod Nagoszewem. Drążdżewem, Zambrowem, Wrząśnikiem, Magnuszewem, (gdzie został ranny) Myszyńcem, i Porębą (gdzie został powtórnie ranny). Po powstaniu emigrował do Paryża z nominacją na kapitana wojsk polskich. Z Paryża podążył do Włoch, do legii cudzoziemskiej gen. Ponińskiego, lecz doznawszy tam zawodu powrócił do Paryża, później zaś do Warszawy, gdzie umarł r. 1873. (Białynia Chołodecki)

Majewski Jan - ur. 1838 r. w Majach, urzędnik Magistratu. Służył jako adiutant kawalerii w oddziale Nemethego, Padlewskiego, Trąbczyńskiego i Nowickiego. Walczył pod Drążdżewem, Radzanowem i Różanem. Po powstaniu dietarjusz Wydziału krajowego. (Białynia Chołodecki)

Marek Jan - ur. 1832 r. w Jaśle, agronom, służył jako wachmistrz kawalerii w oddziale Padlewskiego. Walczył pod Chorzelami, Drążdżewem, Radzanowem, Szreńskiem, Chromakowem, Kuczborgiem itd. (Białynia-Chołodecki)

Marski Antoni – ur. ok. 1842 r. Syn majora wojsk polskich z 1831 roku, uczeń klasy VI Gimnazjum Łomżyńskiego, wstąpił jako szeregowiec do oddziału Zygmunta Padlewskiego, brał udział w bitwie pod Siemiatyczami gdzie za odznaczenie się został mianowany feldfeblem. Poległ pod Myszyńcem. Według innych wersji poległ w bitwie pod Magnuszewem 7 Czewca 1863 r. (Kolumna)

Micewicz Ignacy – ur. ok. 1847 r. Uczeń klasy V gimnazjum w Łomży, służył w oddziale Władysława Cichorskiego „Zameczka”. Poległ pod Myszyńcem. Według innych źródeł miał zginąć wraz z bratem w bitwie pod Dumblem. (Kolumna)

Mieczyński Leopold – ur. ok. 1830 r. Pochodził z Mławskiego, nauczyciel matematyki przy gimnazjum w Łomży, przed powstaniem czynny członek organizacji, jako nauczyciel miasta Łomży i ajent komitetu Centralnego, w powstaniu szeregowiec w oddziale Padlewskiego. Poległ pod Myszyńcem. (Kolumna)

Mielczański – (lub Aleksander Mielczarski) – ur. ok. 1836 r. Syn burmistrza z Pułtuska, po ukończeniu gimnazjum w Radomiu pracował jako aplikant w Zarządzie komunikacyj lądowych i wodnych w Warszawie skąd z początkiem 1861 roku delegowany na pomocnika inżyniera do Pułtuska, działał w organizacji przedpowstańczej. Po wybuchu powstania trafił do oddziału Władysława Cichorskiego „Zameczka”. Następnie jako podoficer 2gi sekcji strzelców służył u Padlewskiego. Poległ pod Myszyńcem. (Kolumna)

Monasterski Remigiusz – pochodził z Warszawy. Uczeń Szkoły sztuk pięknych. Poległ pod Myszyńcem.

Motylewski Adam (lub Motylowski) – „okręgowy organizacyi narodowej”, mianowany za waleczność po bitwie podoficerem. Zginął 12 marca 1863 r. pod Drążdżewem. (Zieliński)

Nieciengiewicz Jan Leon - ur. w 1843 r. w os. Konorzatka pow. pułtuskiego. Walczył pod dowództwem Padlewskiego, Władysława Cichorskiego "Zameczka" i Konstantego Rynarzewskiego. Brał udział w bitwach pod Sępami-Zarębami, Żelazną, Karaską, Tyczkiem. W bitwie pod Karaską został ranny pierwszy raz i pod Tyczkiem po raz drugi. Za udział w powstaniu skazany na śmierć. Wyrok ten jednak został mu zmieniony, na zesłanie na Sybir. (Maliszewski, Sybiracy)

Nowakowski – nieznany z imienia, syn mecenasa z Warszawy. Poległ pod Myszyńcem. (Chądzyński)

Pisanowski Edward - oficjalista z okolic Warszawy, brał udział w organizacji przedpowstańczej, po wybuchu wstąpił w szeregi pod dowództwo Padlewskiego. Ciężko ranny pod Myszyńcem, zmarł następnego dnia. (Kolumna)

Podbielski Łukasz - ur. 1843 r. w Gniazdowie, służył jako żołnierz, sierżant, podporucznik i walczył pod Zarębami, Przetyczą, Chorzelami, Drążdżewem, Szreńskiem, Radzanowem, Stokiem, Kietlanką, Łączką, Osuchą i Zambrowem. Ranny w bitwie pod Myszyńcem. Po powstaniu konduktor dróg krajowych. Był autorem niedrukowanego pamiętnika, dotyczącego powstania na Kurpiach. Zmarł w styczniu 1902 r. (Deskur, Białynia Chołodecki, „Gazeta Lwowska” 12.01.1902)

Przetocki Ludwik (lub Nałęcz Przetocki) – ur. w 1844 r. w Zagdańsku. Pochodził z powiatu kieleckiego, syn leśnika. Służył w „oddziale celnych strzelców” Władysława „Wiriona” Wilkoszewskiego. Po połączeniu oddziału „Wiriona” z oddziałem Władysława Cichorskiego „Zameczka”, całość pod komendę objął Padlewski, a Przetocki otrzymał dowództwo sekcji uzbrojonej w kozackie karabinki, które zdobyto w bitwie pod Rutkami. Walczył m.in. pod Szreńskiem i Radzanowem. W obawie przed aresztowaniem przez policję, uciekł do Małopolski. Osiadł we Lwowie. Był jednym z najstarszych weteranów powstania. Nie udało ustalić się daty śmierci ale dożył na pewno 93 lat życia w 1938 roku. (Białynia Chołodecki; Rok 1863. Za wolność…)

Rodkiewicz Bolesław – pochodził z niezamożnego domu z gubernii Augustowskiej, skończył szkoły w Suwałkach, następnie słuchał wykładu medycyny przez lat 3 w akademii Warszawskiej, biorąc jednocześnie czynny udział w organizacji przedpowstańczej. Służył w oddziale Władysława Cichorskiego „Zameczka”. Poległ pod Myszyńcem. (Kolumna)

Rolski Edward – adiutant Padlewskiego, komisarz województwa płockiego, zginął 12 marca 1863 r. w bitwie pod Drążdżewem. (Zieliński)

Rojewski Hieronim - ur. r. 1842 w Nasielsku, uczeń, służył jako żołnierz w oddziałach Zameczka, Padlewskiego, Jasińskiego, Bynarzewskiego. a w końcu jako podporucznik złotych ułanów pod Ziembińskim. Walczył w 11-tu potyczkach, między innemi pod Myszyńcem, Drążdrzewem, Zambrowem itp. Ranny pod Drążdrzewem. Po powstaniu urzędnik wydziału pow. w Jarosławiu. (Białynia Chołodecki)

Sorokiewicz Teodor – ur. ok. 1842 r., uczeń klasy VI gimnazjum w Łomży. Służył w oddziale Władysława Cichorskiego „Zameczka”. Poległ pod Myszyńcem.

Staniszewski Ludwik – nauczyciel z Ostrołęki. Poległ pod Myszyńcem. (Chądzyński)

Szczucki Franciszek – ur. ok. 1838, syn podleśnego ukończył V klas w Łomży, pełnił obowiązki guwernera prywatnego w powiecie Łomżyńskim, służył w oddziale Padlewskiego. Poległ pod Myszyńcem. (Kolumna)

Szyling Piotr – ur. ok. 1831 r., pochodzący z Ostrołęki, dzierżawca folwarku Dalekie. Nie wiadomo gdzie zginął, czy pod Myszyńcem jak pisał Z. Chądzyński, czy w maju 1863 r. pod Kietlanką jak zanotowano w „Pamiątce dla rodzin polskich”. (Chądzyński, Kolumna)

Szymborski Antoni – ur. ok. 1837 r., syn szlachcica z powiatu Bialskiego, służył w oddziale Padlewskiego. Poległ pod Myszyńcem. (Kolumna)

Trzciński – ur. ok. 1836 r. Urzędnik z Przasnysza, poległ jako szeregowiec pod Myszyńcem. (Kolumna)

Tyszko Antoni - ur. w Wojnach 1839 r., praktykant gospodarczy, służył jako porucznik w oddziale Władysława Cichorskiego „Zameczka” (brał udział w bitwach pod Wysokiem Mazowieckiem, Rudką, Siemiatyczami i Warelami) następnie u Padlewskiego (bitwy pod Dąbrowami, Myszyńcem, Drążdżewem i Piaseczną). Następnie jako major i naczelnik własnego oddziału walczył pod Brześcianką, Wylinami i Brzeźnicą. Po złączeniu się z oddziałem Wawra stoczył cztery potyczki. Ostatecznie z własnym do 100 ludzi liczącym oddziałem stoczył sześć potyczek. Po powstaniu dzierżawca. (Białynia Chołodecki)

Wilkoszewski Władysław – ps. „Wirion”, z zawodu drukarz, oficer w armii Giuseppe Garibaldiego, członek Organizacji Miejskiej w Warszawie. W powstaniu styczniowym organizator oddziału w rejonie Grodna. Walczył pod Mężeninem w Łomżyńskiem (25.I.1863), a następnie pod Zarębami i Przetyczą. Na Kurpiach dowodził „oddziałem celnych strzelców”. Większość źródeł informuje, iż zginął pod Myszyńcem, chociaż według pamiętnikarza Ludomira Benedyktowicza miał wydawać rozkazy jeszcze 14 marca w Feliksowie koło Broku.

Władysław Wilkoszewski

(Źródło: https://polona.pl/item/338401/0/)

Wojciechowski – ur. ok. 1836 r. Student Akademii medycznej Warszawskiej i następnie uniwersytetu Kijowskiego, w czasie powstania przybył do kraju w Marcu 1863 r., otrzymał rozkaz od pułkownika Wawra zebrania oddziału w powiecie łomżyńskim. zgromadził około 50 ludzi, wcielił się wraz z nimi do oddziału Władysława Cichorskiego „Zameczka” i od bitwy pod Myszyńcem dzielił losy tego oddziału aż do końca jego istnienia, jako podoficer kawalerii. Po rozwiązaniu tego oddziału przeszedł pod komendę Wawra, i tam otrzymał stopień kapitana, ciężko ranny w bitwie pod Gruszkami, zmarł w kilka tygodni później we wsi Balince. (Kolumna)

BIBLIOGRAFIA:

*Białynia Chołodecki J., Księga pamiątkowa opracowana staraniem komitetu obywatelskiego w czterdziestą rocznicę powstania r. 1863/1864, Lwów 1904.

*Chądzyński Z., Wspomnienia powstańca 1861-1863, oprac. E. Halicz, Warszawa 1963.

*Deskur B., Dla moich wnuków [w:] Wydawnictwo materyałów do historyi powstania 1863-1864, t. 2, cz. 2, Lwów 1890.

*Kalinowska B., Co wiemy o bitwie pod Myszyńcem, "rozmaitosci.com", 13.11.2013, [dostęp: 23.10.2016]

*Karbowski W., Zygmunt Padlewski 1835-1863, Warszawa 1969.

*Kolumna Z. (właść. A. K. Nowolecki), Pamiątka dla rodzin polskich…, t.I-II +dod., Kraków 1867-1868.

*Maliszewski J., Sybiracy zesłani i internowani za udział w powstaniu styczniowym, bmw 1930. 

*Nałęcz Przetocki L., Walki pod Wilkoszewskim i Padlewskim [w:] W 40 rocznicę powstania styczniowego, red. B. Szwarc, Lwów 1903.

*Rettel L., Zmarli na wychodźstwie, "Rocznik Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu", 1873-1878.

*Rok 1863. Za naszą wolność i waszą. W 75 lecie powstania styczniowego, Warszawa 1938.

*Samborski H., Wspomnienia z powstania 1863 r. i pobytu na Syberii, Warszawa 1917.

*Zieliński S., Bitwy i potyczki 1863-1864, Rapperswil 1913.

Autor: Łukasz Gut