Poniższy opis lustracji Puszczy Zagajnicy z 1566 roku, znajdujący się w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie został udostępniony i opublikowany w 2023 r., jako część lustracji królewskich puszcz, lasów i borów na Mazowszu.
Tekst do edycji podali i opracowali Tomasz Związek, Mariusz Leńczuk i Urszula Zachara-Związek. Poniższy tekst lustracji pochodzi, jak czytamy w opracowaniu „z relacji rewizorskich przedstawianych na sejmach w 1566 oraz 1567 r. (…). Publikowany tekst jest kompilacją opisów pochodzących z czasu lustracji 1564/1565 z tymi pochodzącymi z roku 1566”. Opis Puszczy Zagajnicy z 1566 r. to znakomite, choć niezbyt obszerne źródło do badań m.in. nad historią tej puszczy, stanem lasów i występowaniem jezior między Pisą a Przasnyszem.
 |
| (Fragment Puszczy Zagajnicy na mapie obrazującej Mazowsze w drugiej połowie XVI wieku. Źródło: Atlas Historyczny Polski. Mazowsze w drugiej połowie XVI wieku ; Cz.1, Mapa, plany, skala 1:10 000. PAN Instytut Historii. opracowanie kartograficzne W. Lewandowskiej. Opracowanie graficzne i druk Wyd. Geologiczne, Warszawa 1973.) |
Zapraszam do lektury.
_________________
Puszcza Zagajnica
Ta puszcza, którą zową Zagajnica, poczyna się od mostu, który jest na Pisy za Kolnem, a kończy się pod Przasnyszem. Wedle podobieństwa na dłużą citra vel ultra mil 30, a wszerz jest jej mil 12. Tej puszczej jest część pod sprawą a obroną pana starosty łomżyńskiego. Za Kolnem, począwszy od rzeki Pisie, aż do jeziora, które zową Rybno, a z drugą stronę po rzekę Rybnicę zasię za Nawogrodem, tenże pan starosta łomżyński ma w swej opiece i obronie część tej puszczej. Począwszy od mostu pisławego przy Nowogrodzie, aż do drugiej rzeki, którą zową Turośl. Insze części tej puszczej, okrom tych mianowitych, pan Wilga starosta ostrołęcki[1] ma w opiece swej ku Ostrołęce. Tam w tej puszczej są jeziora wielkie. Tam też są i dwory, które jeszcze są za książąt budowane. Jeden dwór leży przy jezierze Krusku[2], drugi dwór na Skiwy[3], trzeci dwór na Rososznie[4]. W tych dworzech jest budowania dosyć i stajen.
Przypisy:
[1] Mikołaj Wilga – starosta ostrołęcki.
[2] Krusko – jezioro położone 22 km na północny zachód od Nowogrodu nad Narwią.
[3] Szkwa – wieś królewska położona 14 km na południowy zachód od Nowogrodu nad Narwią.
[4] Rososz – wieś królewska położona 30 km na północny zachód od Nowogrodu nad Narwią.
Cyt. za: Lustracja królewskich puszcz, lasów i borów na Mazowszu z 1566 roku, oprac. T. Związek, M. Leńczuk, U. Zachara-Związek, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 2023, t. 72, nr 2, s. 197-198.
Łukasz Gut
